Wizyta w Puszczy jest jak podróż do przeszłości: pokazuje jak wyglądały lasy, zanim zaczęła zmieniać je działalność człowieka. Tak piszą w nowym miniprzewodniku badacze najlepiej zachowanego lasu naturalnego Europy – Puszczy Białowieskiej.
Informacje zawarte w przewodniku są wiedzą w pigułce na temat historii, unikatowości przyrodniczej i problemów ochrony Puszczy Białowieskiej. Wiedzę opartą na badaniach naukowych chcieliśmy przekazać w formie krótkiego tekstu, skierowanego głównie do osób odwiedzających Puszczę, które bywają zagubione w natłoku często sprzecznych informacji – zauważa jeden z autorów i dyrektor Instytutu Biologii Ssaków PAN (IBS PAN), który całość opublikował, prof. Rafał Kowalczyk.
Cel przewodnika
Twórcy przewodnika zwracają uwagę, że na temat puszczy powstały już tysiące publikacji. Najczęściej jednak nie jest to wiedza dostępna dla zwykłego obywatela.
Celem miniprzewodnika było zebranie wiedzy o Puszczy Białowieskiej, gromadzonej od dziesięcioleci przez naukowców, i przedstawienie jej w możliwie kompaktowej formule, czytelnej dla zwykłych obywateli – dodaje inicjator publikacji, dr hab. Michał Żmihorski z IBS PAN.
W publikacji (dostępnej na stronie IBS PAN) w przystępny sposób przedstawiono historię Puszczy Białowieskiej, jej wartość przyrodniczą i problemy ochrony.
Wiarygodne informacje
Zależało nam, by chętni otrzymali informacje z pierwszej ręki, bezpośrednio od naukowców zaangażowanych w badania. Udało nam się zaangażować w tworzenie miniprzewodnika wybitnych ekspertów od historii lasu, jego zmienności czasowej, dynamiki zespołów leśnych, biologii puszczańskich owadów (w tym korników), grzybów, ptaków i ssaków – dodaje dr Żmihorski.
Autorami tekstów są naukowcy, którzy od lat prowadzą badania w Puszczy i angażują się w zwiększenie jej ochrony. Są to botanicy i zoologowie z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN, Białowieskiej Stacji Geobotanicznej UW, Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN, z Wydziału Biologii UGd, Swedish University of Agricultural Sciences w Uppsali, Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska UŚl, Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Wydziału Nauk Biologicznych UWr oraz Instytutu Biologii Ssaków PAN.
Historia Puszczy Białowieskiej
Czy Puszcza Białowieska jest lasem pierwotnym? Takich lasów na Ziemi już nie ma, gdyż skutki działań człowieka (np. zanieczyszczenia atmosfery) dotarły wszędzie. Puszcza jest jednak w Europie Środkowej lasem o charakterze najbardziej zbliżonym do pierwotnego i tak bywa nazywana. Można natomiast powiedzieć, że w przeważającej części jest lasem naturalnym: powstałym i utrzymującym się w wyniku naturalnych procesów i zaburzanym działalnością ludzką w niewielkim stopniu w porównaniu z innymi lasami Europy. Puszcza Białowieska w przeważającej części jest lasem naturalnym: wielogatunkowym, wielopiętrowym, o zróżnicowanym wieku, z dużymi drzewami i znaczną ilością martwych drzew, stojących i leżących – czytamy w miniprzewodniku.
Zamieszczone w publikacji dane porządkują informacje na temat Puszczy. Docierały one w przypadkowy sposób do społeczeństwa w ostatnich latach, zwłaszcza w związku z podejmowaną przez Lasy Państwowe akcją zwalczania kornika. Naukowcy krok po kroku wyjaśniają, jaka część puszczy jest chroniona, a jaka użytkowana. Diagnozują, co jej zagraża – i czy można ją chronić lepiej.
Wyjątkowa wartość Puszczy
Zwracają uwagę, że niemal wszystkie lasy w Polsce są silnie przekształcone przez gospodarkę leśną. Puszcza Białowieska jest jednak wyjątkiem. Chroniona przez wieki m.in. przez królów polskich była mniej intensywnie użytkowana niż inne lasy. Dzięki temu charakteryzuje się ciągłością naturalnych procesów ekologicznych typowych dla lasów naturalnych. Przekłada się to na niespotykane bogactwo leśnych gatunków grzybów, roślin i zwierząt. (…) Jest więc tak samo cenna jak najcenniejsze obiekty przyrodnicze świata: Yellowstone, Amazonia, Wyspy Galapagos czy Himalaje. Co więcej, Puszcza jest jedynym przyrodniczym obiektem UNESCO w Polsce – pod względem przyrodniczym nie mamy nic cenniejszego.
Kornik w Puszczy
Autorzy miniprzewodnika podejmują też temat kornika w puszczy i tłumaczą, dlaczego jego zwalczanie za pomocą wycinki budzi protesty. Wycinki obejmowały głównie ponadstuletnie świerki rosnące w cennych, starych i naturalnych lasach grabowo-dębowych. Masowo niszczyły siedliska rzadkich gatunków: dzięciołów, sów, bezkręgowców i grzybów. Dodatkowo, wycinki były prowadzone w sezonie rozrodczym ptaków i innych zwierząt. Młode zwierzęta (np. pisklęta w dziuplach) są wtedy zabijane przez ciężki sprzęt. Te, które nie zginęły, uciekały płoszone hałasem – czytamy.
Autorzy przypomnieli, że w 2017 roku wycięto i sprzedano blisko 200 tys. drzew z powierzchni ok. 700 ha (1000 boisk piłkarskich), w tym na chronionych siedliskach i w miejscach występowania rzadkich, chronionych prawem gatunków. Działania te były niezgodne z Planem Zadań Ochronnych obszaru NATURA 2000, jakim jest Puszcza i zasadami obowiązującymi w Obiekcie Światowego Dziedzictwa UNESCO. To jedna z największych szkód przyrodniczych w Polsce po 1989 roku – napisali.
Naukowcy piszą też o puszczy w kontekście jej “cywilizowanego” otoczenia. Istotne są bowiem perspektywy okolicznych mieszkańców i potrzeby kompromisu pomiędzy ich dobrobytem – a ochroną przyrody. Ich zdaniem ochronę puszczy nie tylko da się pogodzić z dobrobytem ludności, “ale ten dobrobyt właśnie zależy od ochrony”.
Przyszłość Puszczy
Zmiana sposobu użytkowania całej Puszczy z produkcji drewna, przynoszącej dochód nielicznym, na turystykę, rekreację, edukację i naukę, jest szansą na zwiększenie dobrobytu lokalnej społeczności. Rozwój Białowieży jest tego najlepszym przykładem. Kwatery agroturystyczne, hotele, restauracje, sklepy, usługi (np. przewodnicy) i instytucje naukowe nieprzypadkowo rozkwitły w sąsiedztwie Białowieskiego Parku Narodowego. Nieprzypadkowo ceny gruntów w Białowieży są kilkukrotnie wyższe niż w innych, podobnych miejscowościach regionu – piszą naukowcy.
Według zajmujących się Puszczą Białowieską zoologów i botaników rozszerzenie Parku Narodowego na całą polską jej część jest szansą na rozwój lokalnych społeczności. Powinno się to odbyć z zachowaniem obecnego obszaru ochrony ścisłej i swobodnym dostępem dla mieszkańców i turystów do części pozostałej.
Źródło informacji: Nauka w Polsce / PAP
Fot. gł.